जापानमा भेन्डिङ मेसिन: प्रविधिले गराएको सहजता

लीलानाथ घिमिरे

जापानको मेरो यात्रामा भेन्डिङ मेसिनले निकै सहजता थपेको अनुभूति भयो । यो केवल मेसिन होइन, यो त जापानी जीवनको अभिन्न अङ्ग हो, जसले सुविधा, प्रविधि, र दैनिक आवश्यकताको संयोजन गर्छ। जापानमा भेन्डिङ मेसिनहरू सर्वत्र छन्–सडक किनार, स्टेसन, मन्दिर, र अस्पताल, पार्कसम्म। यो ब्लगमा म यी मेसिनहरूको इतिहास, प्रकार, मेरो व्यक्तिगत अनुभव (जस्तै टाकासाकी रेलवे स्टेसनमा बीर बहादुर घलेसँग चिसो कफी किनेको कुरा) र उपयोगिताबारे विस्तृत रूपमा कुरा गर्नेछु। जसले तपाईंहरूलाई जापानको यो अनौठो पक्ष बुझ्न मद्दत गर्नेछ।

जापानको एयरपोर्टमै मलाई भेन्डिङ मेसिनहरूले स्वागत गरे। हानेदा विमानस्थलमा उत्रिनासाथ देखेँ– एक पङ्क्तिमा थरीथरीका मेसिनहरू, जसबाट चिसो पेयदेखि तातो कफीसम्म पाइन्छ। जापानमा करिब ५० लाखभन्दा बढी भेन्डिङ मेसिनहरू छन्, जसको अर्थ हरेक २३ जापानीका लागि एक मेसिन पर्छ। यो संख्या विश्वकै सर्वाधिक हो। जापानमा खानेकुरा महंगो छ, तर भेन्डिङ मेसिनहरू सस्ता र सुविधाजनक छन्। उदाहरणका लागि, एक बोतल पानी १०० येनमा पाइन्छ, जुन महँगो होइन। तर, यो मेसिनहरूको इतिहास कसरी सुरु भयो? जापानमा पहिलो भेन्डिङ मेसिन १८८८ मा चुरोट बेच्नका लागि बनेको थियो। १९६० को दशकमा पेय पदार्थका मेसिनहरू आए, आज यो देशको अर्थव्यवस्थाको महत्वपूर्ण हिस्सा हो। वार्षिक रूपमा यी मेसिनहरूबाट ६ ट्रिलियन येन (करीब ४० अर्ब अमेरिकी डलर) को कारोबार हुन्छ। जापानको उच्च जनघनत्व, कम अपराध दर, र २४ घण्टे जीवनशैलीले यी मेसिनहरूलाई सफल बनाएको छ। मैले देखेँ, यी मेसिनहरू राति पनि सुरक्षित रूपमा चल्छन्, किनभने जापानमा चोरी वा तोडफोडको डर हुँदैन। यो देख्दा मलाई नेपालको सडक पसलहरूको याद आयो, तर यहाँ मानव श्रमको सट्टा प्रविधिले काम गर्छ।

भेन्डिङ मेसिनहरूको प्रकार विविध छन्, जसले जापानी जीवनको हरेक पक्षलाई छुन्छ। सबैभन्दा सामान्य छन् पेय पदार्थका मेसिनहरू। टोकियोको सडकमा हरेक ५० मिटरमा यस्ता मेसिनहरू भेटिन्छन्। तिनीहरूबाट चिसो कोका-कोला, ग्रीन टी, वा तातो कफी पाइन्छ। गर्मीमा चिसो पेय, जाडोमा तातो सूप– मौसम अनुसार मेसिनहरूले तापक्रम नियन्त्रण गर्छन्। टाकासाकी रेलवे स्टेसनमा मित्र बीर बहादुर घलेसँग मैले भेन्डिङ मेसिनबाट चिसो कफी किनेँ, उहाँले कोक किन्नुभयो। त्यो स्टेसनको व्यस्तता बीचमा मेसिनबाट पेय किन्न सजिलो भयो र मूल्य पनि १५० येन मात्र। चिसो कफीको स्वादले थकान मेटायो, घलेजीले हाँस्दै भन्नुभयो, “सर, यो मेसिनले जापानको सुविधा देखाउँछ!” यो अनुभवले मलाई लाग्यो, भेन्डिङ मेसिनहरू जापानको ‘साइलेंट हेल्पर’ हुन्।

अर्को प्रकार छन् स्न्याक्स र खानेकुराका मेसिनहरू। चिप्स, चकलेट, वा तातो फ्रेन्च फ्राइज पाइन्छ। टोकियोमा मैले एउटा मेसिनबाट तातो नुडल्स किनेँ, जसलाई मेसिनले नै तातो पानी हालेर तयार गर्छ। यो देख्दा मलाई लाग्यो, यो त नेपालको ठेला-खाजाको ‘हाइ-टेक’ संस्करण हो! मूल्य ३०० येन। सडकमा भेन्डिङ मेसिनहरूले खाजा खान अझ सजिलो बनाउँछन्। एकपटक सिन्जुकुमा राति भोक लाग्दा मेसिनबाट स्न्याक्स किनेँ, जसले होटेल फर्किनु अघि भोक मेटायो। तर, कमेडी यो थियो – मेसिनबाट चकलेट किन्न खोज्दा ‘आउट अफ स्टक’ भनेर पैसा फर्कियो, र मलाई लाग्यो, यो मेसिन पनि ‘मूड स्विङ’ गर्छ कि क्या हो!

अझ रोचक छन् विशेष भेन्डिङ मेसिनहरू। जापानमा भेन्डिङ मेसिनहरूले मात्र पेय र स्न्याक्स होइन, दैनिक आवश्यकताका सामान पनि बेच्छन्। उदाहरणका लागि, छाता मेसिन– वर्षा हुँदा सडकमा देखा पर्छन्, ५०० येनमा छाता किन्न सकिन्छ। मेरो एक साथीले भन्यो, “जापानमा छाता हराए पनि चिन्ता नगर्नु, मेसिनले नयाँ दिन्छ!” अर्को, टाई र मोजा मेसिन– व्यस्त व्यवसायीहरूका लागि, कार्यालय जाँदा हतारमा किन्न सकिन्छ। टोकियोको स्टेसनमा मैले एउटा मेसिनबाट फेस मास्क किनेँ । मूल्य २०० येन। अझ अनौठा मेसिनहरू छन्– ताजा अण्डा, चामल, वा जीवित क्र्याब (केही स्थानमा) बेच्ने। उनोको एक मेसिनबाट मैले ताजा स्ट्रबेरी किनेँ, जुन भर्खरै बारीबाट टिपेर ल्याइएको थियो। यो देख्दा मलाई लाग्यो, जापानमा मेसिनहरूले मानिसको काम चोरेका छन्, तर सुविधा भने दिइरहेका छन्।

प्रविधिको प्रयोगले भेन्डिङ मेसिनहरूलाई स्मार्ट बनाएको छ। धेरै मेसिनहरूमा टचस्क्रिन छन्, जसबाट भाषा छान्न सकिन्छ– जापानी, अंग्रेजी, चिनियाँ। पैसा तिर्नका लागि सिक्का, नोट, वा क्यासलेस (सुइका कार्ड वा मोबाइल पे) विकल्प छन्। मेरो रेल यात्रा गर्ने स्मार्ट कार्ड यी मेसिनहरूमा पनि प्रयोग गर्न सकिन्छ । टोकियोको स्टेसनमा मैले एक मेसिनबाट कार्ड ट्याप गरेर पेय किनेँ, जसले सेकेन्डमा काम गर्‍यो। अर्को, एआई र सेन्सरहरू–मेसिनहरूले तापक्रम नियन्त्रण गर्छन्, र सामान सकिएमा कम्पनीलाई सूचना दिन्छन्। केही मेसिनहरूमा फेसियल रिकग्निसन छ, जसले उमेर जाँचेर सिगरेट वा अल्कोहल बेच्छ। यो देख्दा मलाई लाग्यो, यो त प्रविधिको ‘स्मार्ट गार्ड’ हो! टाकासाकी रेलवे स्टेसनमा बीर बहादुर घलेसँग मैले चिसो कफी कोक किन्दा मेसिनले सेकेन्डमा पेय दियो । घले जीले भन्नुभयो, “सर, यो जापानको जादु हो– कुनै पर्खाइ छैन!” यो अनुभवले मलाई भेन्डिङ मेसिनहरूको सुविधा थाहा भयो।
भेन्डिङ मेसिनहरूको विशेषता धेरै छन्। पहिलो, २४/७ उपलब्धता– राति २ बजे पनि पेय किन्न सकिन्छ। अनि यी मेसिनहरू सस्ता पनि छन्। पानी १०० येन, कफी १५० येन – यो पर्यटकहरूका लागि राहत हो। दोस्रो, विविधता – सामान्यदेखि अनौठा सामानसम्म। एकपटक टोकियोको मन्दिरमा भेन्डिङ मेसिनबाट प्रार्थना कार्ड किन्न पाइने रहेछ, जसले धार्मिक पर्यटनलाई पनि प्रविधिसँग जोड्छ। तेस्रो, पर्यावरणमैत्री – धेरै मेसिनहरू सोलार पावरमा चल्छन् र रिसाइकल बिनहरू जोडिएका छन्। तर, कमजोरीहरू पनि छन्– भाषा समस्या, कुनै कुनै मेसिनमा अंग्रेजी नहुन सक्छ। मैले एकपटक जापानी मेनु भएको मेसिनमा अलमल भएँ, तर गुगल ट्रान्सलेटले मद्दत गर्‍यो। अर्को, नगद-केवल मेसिनहरू – तर अब क्यासलेस बढ्दैछ।

मेरो व्यक्तिगत अनुभवहरू साझा गर्दा, भेन्डिङ मेसिनहरूले मेरो यात्रालाई सजिलो बनाए। टोकियोको व्यस्त सडकमा थाक्दा मेसिनबाट चिसो पेय किनेँ, जसले तुरुन्त ऊर्जा दियो। एक रात सिन्जुकुमा होटेल फर्कँदा मेसिनबाट स्न्याक्स किनेँ, जसले भोक मेटायो। तर, रमाइलो घटना– योयोगीमा ताकायाकी जस्तो खाजा किन्न खोज्दा मेसिनले ‘गलत बटन’ थिचेँ, र चिसो जूस आयो! यो देख्दा मलाई लाग्यो, प्रविधि स्मार्ट छ, तर प्रयोगकर्ता पनि स्मार्ट हुनुपर्छ! मेरो खाने संस्कृति ब्लगमा मैले सडक खाजाको कुरा गरेको थिएँ, तर भेन्डिङ मेसिनहरूले यसलाई २४ घण्टे बनाउँछन्।

जापानको भेन्डिङ मेसिनहरूले मलाई प्रविधिको महत्व बुझायो। यो देशमा मेसिनहरूले मानिसको जीवन सजिलो बनाउँछन् । तपाईं जापान आउनुहुन्छ भने, यी मेसिनहरूको मजा लिनुहोस्।